dinsdag 24 juli 2007

Blijvend te technisch theoretisch




Stel je de Taalprof de vraag of een bepaalde zin "grammaticaal wel in orde is," dan krijg je al gauw een uitgebreide taalkundige analyse als antwoord. En mocht je dan nog volhouden, dan kun je het ook nog eens op een andere manier te horen krijgen.

Is dit bevredigend? "Vaak vind ik hem te technisch theoretisch" zegt dan iemand over de Taalprof in een discussie elders op het internet. O, het moest niet technisch of theoretisch? Dat kan ook.

De vraag was: is blijvend in prijs verlaagd wel grammaticaal in orde? Betekent dat niet een voortdurende reeks van prijsverlagingen in plaats van alleen maar een lagere prijs? Het niet-technische, niet-theoretische antwoord is: Ja dat kan het betekenen, maar dat hoeft niet. O, je wil het ook uitgelegd hebben?

Als je van een gebeurtenis zegt dat hij blijvend is, dan krijg je een raar effect. Dan is het net alsof je zegt dat die gebeurtenis zich blijft herhalen. Zeg je de bom ontplofte de hele dag, dan krijg je de vreemde betekenis dat de bom steeds maar weer ontploft, de hele dag door.

In tegenstelling tot gebeurtenissen kunnen eigenschappen natuurlijk zonder probleem blijvend zijn. Je kunt blijvend in de war zijn, iets kan blijvend goedkoop zijn, dat is allemaal heel normaal.

De vraag is nu: is in prijs verlaagd zijn een gebeurtenis of een eigenschap? Als je van iets zegt dat het blijvend in prijs verlaagd is, druk je dan een eigenschap van dat product uit of heb je het over iets wat er met dat product gebeurd is? Kan allebei, zou je zeggen. Vandaar die twee betekenissen. Nog niet technisch, nietwaar? Wat? Niet overtuigd?

Blijvend in prijs verlaagd is de tegenhanger van tijdelijk in prijs verlaagd, niet? Maar dat laatste kan helemaal geen gebeurtenis zijn, want van gebeurtenissen kun je absoluut niet zeggen dat ze tijdelijk zijn (de bom ontplofte tijdelijk is een onmogelijke zin). In de uitdrukking tijdelijk in prijs verlaagd zijn moet in prijs verlaagd dus wel een eigenschap uitdrukken. Maar als dat in die zin kan, waarom zou het dan niet kunnen in blijvend in prijs verlaagd zijn?

Bedoel ik nu dat in prijs verlaagd "gewoon" betekent "goedkoper"? Ja, zo zou je het ook kunnen formuleren, als je het per se niet-technisch wil houden.  Maar dat zou wel een beetje willekeurig klinken, als  ik het zo zou zeggen.

Wie de grammatica beheerst, herkent deze constructie natuurlijk meteen als de voltooide tijd van een lijdende vorm, die heel vaak ook als een naamwoordelijk gezegde gelezen kan worden: dit boek is vorige week zaterdag uitgeleend tegenover dit boek is al weken uitgeleend. Veel makkelijker! Hè, nou is het toch nog technisch-theoretisch geworden. Ja sorry hoor.




9 opmerkingen:

  1. Beste taalprof, Mijn artikel over 'je kunt'etc. gaat over het hele Nederlandse taalgebied. De vorm 'kan' komt langs de hele Noordzeekust voor, ook in Wets- en Oost-Vlaanderen. Dat de ANS de vakliteratuur niet kent, kan ik ook niet helpen.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. @Harrie Lamers: Aha. Ik zal het artikel eens opzoeken en lezen. Overigens: het was niet mijn bedoeling om je artikel te diskwalificeren, toen ik zei dat de ANS het niet noemde. Heb je er in de vakliteratuur nog reacties op gehad, voor zover je weet? Is er discussie geweest?

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Het heeft er niets mee te maken, maar ik moest er onwillekeurig aan denken. In winkelstraten zie ik vaak rekken met allerhande kleding in de uitverkoop. Er staat soms een bordje bij met de tekst: "Alles voor 5 euro." Wat zou er gebeuren als je erop staat om het hele rek te kopen voor 5 euro. Ze hebben geen poot om op te staan, dunkt me.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. @Marijke: je hebt gelijk als je zegt dat 'alles voor 5 euro' de betekenis in zich draagt dat je het totale assortiment zou mogen meenemen voor maar 5 euro, maar de winkelier zal zich verdedigen met de stelling dat de andere betekenis er net zo goed in zit, en dat die betekenis de kennelijke bedoeling is.
    Het is wel een interessant verschijnsel dat dit soort dubbelzinnigheden ontzettend vaak voorkomen, zonder dat onze hele communicatie in het honderd raakt. Als je een computer taal probeert te laten begrijpen merk je pas hoe vanzelfsprekend wij betekenissen invullen. Bijvoorbeeld: jij beperkt de betekenis van het woordje 'alles' in die context tot het assortiment van de winkel, maar 'alles' kan, tja, "alles" betekenen (het pand, de winkelier, de straat, de stad, de hele wereld desnoods). Wij mensen zijn heel sterk in het begrijpen van taal in context. Razendsnel pikken wij de betekenis eruit die de context vereist.
    De dubbelzinnigheid die jij signaleert, staat in de taalkunde bekend als de "scope-ambiguïteit". De betekenis van 'voor 5 euro' kun je begrijpen binnen de betekenis van 'alles' ("voor elk onderdeel van alles"), of buiten die betekenis. Die twee "scopes" corresponderen vaak met de volgorde: vergelijk maar eens 'alles voor 5 euro' met 'voor 5 euro alles'. Zeg je 'Voor 5 euro krijg je alles,' dan is de betekenis die jij signaleert veel waarschijnlijker. In de zin 'Alles krijg je voor 5 euro' is de andere scope prominenter aanwezig.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Geachte prof,
    Is er een situatie te bedenken waarin het woord kassa,maar dan met een C geschreven, dus Cassa, toch goed Nederlands gebruik is?
    Dank voor uw reactie.

    BeantwoordenVerwijderen
  6. @RPK: Oei! Dit is een vraag over spelling, en de taalprof is eigenlijk alleen deskundig op het gebied van de grammatica. Maar de spelling van het woord 'kassa' is volgens de woordenlijst met een 'k'. Alleen in een zin zoals in jouw mail ('Mag ik het woord 'kassa' ook spellen als 'cassa'?') is het natuurlijk onberispelijk Nederlands. Maar dan zou je het eigenlijk tussen aanhalingstekens moeten zetten.

    BeantwoordenVerwijderen
  7. @RPK: Oei! Dit is een vraag over spelling, en de taalprof is eigenlijk alleen deskundig op het gebied van de grammatica. Maar de spelling van het woord 'kassa' is volgens de woordenlijst met een 'k'. Alleen in een zin zoals in jouw mail ("Mag ik het woord 'kassa' ook spellen als 'cassa'?") is het natuurlijk onberispelijk Nederlands. Maar dan zou je het eigenlijk tussen aanhalingstekens moeten zetten.

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Beste Taalprof,
    Is het zo erg om te moeten bukken om een grammaticaal probleem te verduidelijken? Juist die domme lapzwanzen die de grammatica vervuilen hebben kennelijk geen "technisch-theoretische" kennis om het goed te doen. Wat is er dan mooier dan deze mensen te kunnen bereiken via een simpele behandeling van het pijnpunt?
    Uiteraard kan ook de gevorderde genieten als je alle technische termen in een theoretische verhandeling als extraatje er aan toevoegt.
    Als toetje dus. En toetjes zijn vaak om van te smullen.

    BeantwoordenVerwijderen
  9. @Wout: ja, je hebt gelijk. Als ik te technisch-theoretisch ben, is dat mijns ondanks. Of een kwestie van het bloed dat kruipt waar het niet gaan kan.

    BeantwoordenVerwijderen