Vertaling van de door Becker gebezigde termen: leidendes, thätiges en einwirkendes of rückwirkendes Object.Nou moet ik eerlijk bekennen dat ik Becker niet kende, dus ook dat zoek ik even na. Het blijkt te gaan om een passage uit Organism der Sprache (1841) van de Duitse taalkundige Karl Becker. Daar staat het volgende:
"[...] die Kasus hingegen stellen die an sich allgemeinen Gegensätze allgemeiner Thätigkeitsverhältnisse dar, in denen Subjekt und Objekt als Thätiges und Leidendes, Einwirkendes und Rückwirkendes, Person und Sache, u.s.f. mit einander stehen."Volgens mij zegt Becker hier dat het onderwerp en het voorwerp (subject en object) bepaalde thematische rollen vervullen (thätigkeitsverhältnisse), en op verschillende manieren tegenover elkaar staan: handelend – ondergaand, inwerkend – terugwerkend, persoon – ding, en zo voorts. Dat betekent dat Becker het helemaal niet heeft over een "thätiges Objekt," hij bedoelt hier dat het onderwerp "thätig" is. Het voorwerp is "leidend" of "rückwirkend."
In latere passages heeft Becker het ook nog over de verschillende "Thätigkeitsverhältnisse" van de verschillende naamvallen (Akkusativ, Dativ en Genitiv), met interessante opmerkingen over het verschil tussen voorwerpen in de datief en voorwerpen in de genitief: ze zijn beide "thätig," maar:
"sie sind nur different, in so fern bei dem Genitiv das Objekt als Sache, und das Thätigkeitsverhältnis als durch die Einwirkung des Objektes herforgerufene Rückwirkung des Subjektes, bei dem Dativ hingegen das Objekt als Person, und das Thätigkeitsverhältnis als ein gleiches Verhältnis gedacht wird."Met andere woorden (je kunt het misschien niet veel mooier maar wel iets helderder voor de hedendaagse lezer zeggen): bij het datiefobject is er sprake van een persoon die op basis van gelijkheid aan de handeling deelneemt (meewerkt, dus), en bij het genitiefobject gaat het om een ding dat als het ware reageert op de handeling van het onderwerp (ik denk dat Becker dat bedoelt).
Je kunt erover twisten of "oorzakelijk voorwerp" dan zo'n gelukkige vertaling van Den Hertog is, maar in die voetnoot glijdt hij in elk geval uit. Ik weet eigenlijk niet of iemand hem daar ooit op gewezen heeft.
Ik denk dat Den Hertog niet de eerste was: W.G. Brill noemde genitiefobjecten ook al oorzakelijk (of causaal of causatief) in 1852, bv. 'ontferm u mijner' (nu zouden we een voorzetselvoorwerp gebruiken, maar die term lijkt later pas van het oorz. vw. te zijn afgesplitst). In de jaren 1880 heeft Terwey het dan nog over lijdende, belanghebbende en oorzakelijke voorwerpen.
BeantwoordenVerwijderenO interessant! Denk je dat Brill de term dan uit het werk van Becker (uit 1841) vertaald heeft? Of is het dan uiteindelijk helemaal geen vertaling van Becker?
VerwijderenIk ben niet zo zeker: Brill spreekt eigenlijk niet van oorzakelijke voorwerpen als zodanig, maar wel van een oorzakelijke genitief als een specifiek subtype van de genitief, dat 'het voorwerp, ten aanzien van hetwelk de werking plaats heeft of de toestand bestaat' uitdrukt. Ik vond het er toch op lijken. In ieder geval is de associatie tussen het genitiefvoorwerp en het woord ‘oorzakelijk’ daar (ten laatste) van start gegaan.
VerwijderenHet inzicht dat er verschillende soorten voorwerpen zijn (uitgedrukt met verschillende naamvallen), is in ieder geval toe te schrijven aan Becker. Het oorzakelijk voorwerp heeft zeker iets met Becker te maken, maar is hoogstwaarschijnlijk geen rechtstreekse vertaling van een Duits begrip zoals Den Hertog in zijn voetnoot dacht (evenmin als het meewerkend voorwerp). Het onderscheid dat de termen aanduiden werd wel als eerste door Becker gemaakt (Genitivobjekt <-> Dativobjekt). Als dat klopt, kan het ook niet gaan om een vertaalfout, maar zijn die twee begrippen misschien later ontstaan en dacht Den Hertog ze te herkennen in de Organism der Sprache.